Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), kur şoklarının enflasyon üzerindeki etkilerini inceleyen dikkat çekici bir çalışma yayımladı. “Büyük Kur Şokları ve Kur Geçişkenliğinde Doğrusal Olmayan Etkiler” başlıklı tebliğe göre, döviz kuru hareketlerinin enflasyona yansıması, şokun büyüklüğüne bağlı olarak değişkenlik gösteriyor.
TCMB uzmanları Fethi Öğünç ve Orhun Özel tarafından kaleme alınan çalışmada, son beş yıla ait veriler ışığında kur geçişkenliği incelendi. Araştırma, döviz kurundaki hareketlerin tüketici fiyatları üzerindeki etkisinin doğrusal olmadığını, yani şokların boyutu büyüdükçe fiyatlara etkisinin de orantısız şekilde arttığını ortaya koyuyor.
KUR ŞOKU BÜYÜKSE, ETKİ DAHA SERT
Çalışmanın özetinde, “Döviz kurundan fiyatlara geçişkenlik, firmaların fiyat belirleme davranışına bağlı olarak ılımlı ve yüksek değer kaybı dönemlerinde farklılaşmaktadır” ifadelerine yer veriliyor. Buna göre, büyük çaplı kur şoklarının yaşandığı dönemlerde enflasyondaki artış, ılımlı dönemlere göre çok daha yüksek oranda gerçekleşiyor. Ancak bu artışın ardından, enflasyonun sonraki aylarda normalden daha hızlı bir yavaşlama eğilimine girdiği belirtiliyor.
Bu durumun, döviz kurundaki değişimin büyüklüğüne bağlı olarak şekillenen asimetrik ilişki ile açıklanabileceği ifade ediliyor. Başka bir deyişle, kur şoku ne kadar büyükse, fiyatlara yansıması da o ölçüde güçlü olurken, şok azaldığında etkisi de hızla zayıflıyor.
KUR GEÇİŞKENLİĞİ ORANI %38-40 ARASINDA
Araştırmada, ılımlı kur şoklarının yaşandığı dönemlerde uzun vadeli kur geçişkenliği oranı yüzde 38 ila 40 arasında hesaplandı. Bu oran, döviz kurundaki değişimin ne kadarının nihai tüketici fiyatlarına yansıdığını gösteriyor.
Ancak çalışmada önemli bir uyarıya da yer veriliyor: Eğer modeller dönemsel etkileri dikkate almadan oluşturulursa, kur geçişkenliğinin olduğundan yüksek ölçülme riski bulunuyor. Bu da enflasyon tahminlerinin sağlıksız yapılmasına neden olabiliyor.
MODELLERİN DOĞRULUĞU ŞOKUN NİTELİĞİNE BAĞLI
Tebliğde, “Doğrusal olmayan ilişkileri dikkate almayan modeller, yüksek şok dönemine özgü etkileri açıklamaya çalışırken normal dönemlerde geçerli olan ilişkilerden uzaklaşmakta ve bu durum modellerin açıklayıcılığını azaltmaktadır” deniliyor. Bu da ekonomi yönetiminin ve politika yapıcıların, enflasyon tahminlerinde daha hassas ve kapsamlı modellere yönelmesi gerektiğine işaret ediyor.
TCMB çalışmasında, büyük kur şoklarının sadece cari dönem değil, takip eden birkaç ay boyunca da fiyatlama davranışlarını etkilediği vurgulanıyor. Bu nedenle, dönemsel hareketlerin ve şok büyüklüklerinin enflasyon modellemelerinde mutlaka dikkate alınması gerektiği belirtiliyor.
